‘‘ทิสฺวาว อปฺปิเย ทุกฺขํ, ปฐมํ โหติ เจตสิ;
ตทุปกฺกมสมฺภูต-มถกาเย ยโต อิธฯ
‘‘ตโต ทุกฺขทฺวยสฺสาปิ, วตฺถุโต โส มเหสินา;
ทุกฺโข วุตฺโตติ วิญฺเญยฺโย, อปฺปิเยหิ สมาคโม’’ติฯ
อยํ อปฺปิยสมฺปโยเค วินิจฺฉโยฯ
ปิยวิปฺปโยโค
[550] ปิยวิปฺปโยโค นาม มนาเปหิ สตฺตสงฺขาเรหิ วินาภาโวฯ โส อิฏฺฐวตฺถุวิโยคลกฺขโณ , โสกุปฺปาทนรโส, พฺยสนปจฺจุปฏฺฐาโนฯ ทุกฺโข ปน โสกทุกฺขสฺส วตฺถุโตฯ เตเนตํ วุจฺจติ –
‘‘ญาติธนาทิวิโยคา,
โสกสรสมปฺปิตา วิตุชฺชนฺติ;
พาลา ยโต ตโต ยํ,
ทุกฺโขติ มโต ปิยวิปฺปโยโค’’ติฯ
อยํ ปิยวิปฺปโยเค วินิจฺฉโยฯ
อิจฺฉิตาลาโภ
[551] ยมฺปิจฺฉํ น ลภตีติ เอตฺถ ‘‘อโห วต มยํ น ชาติธมฺมา อสฺสามา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 2.398; วิภ. 201) อลพฺภเนยฺยวตฺถูสุ อิจฺฉาว ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ, ตมฺปิ ทุกฺขนฺติ วุตฺตาฯ สา อลพฺภเนยฺยวตฺถุอิจฺฉนลกฺขณา, ตปฺปริเยสนรสา, เตสํ อปฺปตฺติปจฺจุปฏฺฐานาฯ ทุกฺขา ปน ทุกฺขวตฺถุโตฯ เตเนตํ วุจฺจติ –
‘‘ตํ ตํ ปตฺถยมานานํ, ตสฺส ตสฺส อลาภโต;
ยํ วิฆาตมยํ ทุกฺขํ, สตฺตานํ อิธ ชายติฯ
‘‘อลพฺภเนยฺยวตฺถูนํ, ปตฺถนา ตสฺส การณํ;
ยสฺมา ตสฺมา ชิโน ทุกฺขํ, อิจฺฉิตาลาภมพฺรวี’’ติฯ
อยํ อิจฺฉิตาลาเภ วินิจฺฉโยฯ